Pendahuluan
Ringkasan
jurnal ini merujuk kepada kepada artikel Jurnal Fiqh nombor 5 (2008) bertajuk Kesaksian
Dalam Konteks Undang-Undang Keterangan Mahkamah Syariah Di Malaysia*: Analisis
Dari Perspektif Mazhab Syafi’i yang
ditulis oleh Ruzman Md. Nor, Pensyarah
Jabatan Syariah dan Undang-Undang, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya.
Artikel ini membincangkan tentang dua aspek utama iaitu perutukan berkaitan
kesaksian dalam undang-undang Mahkamah Syariah di Malaysia dengan rujukan Enakmen
Keterangan Mahkamah Syariah Melaka 2002 dan juga kesaksian menurut Mazhab Syafie
dengan merujuk kepada empat buah kitab utama mazhab. Artikel ini juga mengkaji
sejauhmana pengaruh Mazhab Syafie atas peruntukan berkaitan kesaksian yang
dimasukkan ke dalam undang-undang negeri di Malaysia. Penilaian dibuat dalam
empat aspek iaitu konsep kesaksian, syarat kelayakan saksi, bilangan saksi dan
kesaksian atas kesaksian.
Latarbelakang
Sedikit
latarbelakang undang-undang keterangan Mahkamah Syariah. Ianya wujud untuk
membantu pihak-pihak terlibat untuk menegakkan perkara yang didakwa atau
dituntut. Antara fungsi undang-undang ini ialah menentukan fakta yang relevan
yang boleh di bawa ke mahkamah, menentukan kaedah pembuktian, dan siapa dan
bagaimana pembuktian dikemukakan dalam prosiding. Pada peringkat awal sejarah
membuktikan undang-undang negeri melayu kebanyakannya diambil daripada
undang-undang negeri Melaka contohnya Undang-undang Melayu. Selepas merdeka
undang-undang pentadbiran agama Islam telah memasukkan peruntukan ringkas
berkaitan keterangan Islam khususnya kesaksian secara umum dan perlu dirujuk Akta
Keterangan 1950 sebagai undang-undang yang dibuat secara umum dan akhirnya
dimansuhkan dengan kelulusan undang-undang khusus. Namun begitu pendekatan Mazhab
Syafie dirujuk dalam semua hal berkaitan kesaksian dan Akta Keterangan 1950
dirujuk dalam hal bersifat teknikal. Negeri Kedah dan Pahang adalah yang paling
awal meluluskan undang-undang khusus berkaitan keterangan Islam dan diikuti
negeri-negeri lain. Sejak itu undang-undang ini melalui beberapa perubahan
kecil dengan mengekalkan kerangka dan struktur yang sama.
Metodologi Penggubalan Undang-undang
Keterangan Mahkamah Syariah Secara Umum.
Kaedah
yang pertama iaitu kaedah pemansuhan (repugnancy method). Segala peruntukan
yang bercanggah dengan hukum syarak akan dimansuhkan dan sebahagian yang tidak
bercanggah dikekalkan. Contohnya seksyen 112 berkaitan ketaksahtarafan anak
tidak dimasukkan ke dalam Undang-undang Keterangan Mahkamah Syariah. Tempoh
minima dan maksima seorang anak disabitkan dengan bapanya telah diperuntukan di
dalam Undang-undang Keluarga Islam. Kaedah kedua ialah al-istishab iaitu
kedudukan asas sesuatu peruntukan. Berdasarkan prinsip asal setiap sesuatu
adalah harus dan diizinkan. Setelah melalui proses penapisan hukum syarak ia
diterima pakai setelah dipastikan tidak bercanggah dengan bidangkuasa Mahkamah Syariah
dan sebagainya. Hasilnya sebahagian besar peruntukan dalam Akta Keterangan
diterima pakai dalam Undang-undang Keterangan Mahkamah Syariah. Kaedah ketiga
ialah pemakaian pelbagai mazhab dan ulama. Kaedah ini dilakukan melalui
pendekatan al-talfiq yang bermaksud gabungan dua atau beberapa pendapat ulama
dalam satu masalah hingga melahirkan satu ketetapan hukum yang berbeza dari
pendapat asal tadi. Pendekatan ini menajadi alternatif dalam usaha mencapai
maqasid alsyariah dalam sesuatu urusan. Kaedah ini diguna pakai secara liberal
dalam beberapa peruntukan contohnya seksyen 83-88 enakmen keterangan mahkamah
syariah melaka berkaitan saksi.
Peruntukan Berkaitan
Kesaksian Dalam Undang-Undang Keterangan Mahkamah Syariah Di Malaysia Dan
Analisis Menurut Mazhab Syafi’i
Peruntukan
berkaitan dengan kesaksian adalah merupakan peruntukan yang terbesar yang
membentuk imej Undang-undang Keterangan di Mahkamah Syariah. Untuk tujuan
tersebut terdapat dua konsep yang mesti difahami dengan jelas iaitu konsep
al-bayyinah dan al-syahadah serta kedudukannya dalam undang-undang berkenaan.
Analisis yang dibuat ini adalah bedasarkan 4 sub-topik di bawah dan digabungkan
antara peruntukan undang-undang yang terpakai dan pandangan Mazhab Syafi‘i.
Dalam konteks mazhab Syafi‘i, rujukan dibuat kepada rujukan utama mazhab iaitu
al-Umm, Mughni al-Muhtaj, Nihayah al-Muhtaj dan al-Iqna‘.
Konsep Kesaksian
(Bayyinah dan Syahadah)
Perkataan
al-bayyinah berasal daripada perkataan arab ba-ya-na yang membawa maksud nyata
dan terang. Dari sudut bahasa perkatan al-bayyinah juga membawa erti dalil atau
hujah. Kamus Besar Arab-Melayu DBP menjelaskan perkataan al-bayyinah dengan
maksud hujah keterangan. Dari sudut istilah, perkataan al-bayyinah sama ertinya
dengan keterangan (evidence). Perkataan al-bayyinah ini adalah umum dan ianya
merangkumi semua bentuk keterangan yang digunakan untuk membuktikan kebenaran
sesuatu perkara termasuklah al-syahadah, al-iqrar, al-yamin dan al-qarinah.
Perkataan
syahadah dan saksi ditafsirkan oleh sekyen 3 Enakmen Keterangan Mahkamah
Syariah Melaka 2002 seperti berikut: “Syahadah” ertinya apa-apa keterangan yang
diberikan di Mahkamah dengan menggunakan lafaz “asyhadu” untuk membuktikan
sesuatu hak atau kepentingan “saksi” tidak termasuk plaintif, defendan dan
orang tertuduh. Walaupun perkataan bayyinah ini umum, pemakaiannya di Malaysia
adalah tertakluk kepada syarat-syarat tertentu seperti antara lain syarat saksi,
sifat saksi dan bilangan saksi. Ini bermaksud, samada seseorang saksi
memberikan keterangan secara bayyinah atau syahadah, ia masih terikat dengan
syarat- syarat tertentu yang digariskan oleh undang-undang. Berdasarkan
pendekatan ini, saksi-saksi yang mempunyai hubungan yang diragui atau ditohmah
samada kerana hubungan baik atau tidak dengan pihak-pihak dalam perbicaraan
masih diterima keterangan mereka atas dasar bayyinah dan terpulang kepada pihak
Mahkamah bagi menentukan status keterangan berkenaan.
Menurut Mazhab Syafi‘i
- Konsep Kesaksian
Al-Syahadah
dari sudut bahasa bermakna hadir. Ia juga bermaksud perkhabaran yang pasti
(khabar qat‘i). Perkatan ini sama maknanya dengan al-bayyinah kerana melalui
keterangan ini, sesuatu kebenaran dapat diperjelaskan.Perkatan al-bayyinat
adalah kata jam‘ kepada al-bayyinah yang bermakna saksi kerana dengannya
sesuatu hak dapat dijelaskan. Dari sudut istilah ia bermaksud suatu perkhabaran
tentang sesuatu dengan lafaz yang khusus iaitu lafaz asyhadu (aku bersaksi atau
aku naik saksi). Pensabitan kesaksian ini adalah berdasarkan kepada ayat-ayat
Al-Quran dan Hadith yang sahih.
Menurut Undang-undang -
Syarat-syarat Kelayakan saksi
Syarat-syarat
saksi dijelaskan dalam Seksyen 83(1) Enakmen Keterangan Mahkamah Syariah Melaka
2002 seperti berikut, Tertakluk kepada peruntukan seksyen ini, semua orang
Islam adalah kompeten untuk memberikan syahadah atau bayyinah sebagai saksi
dengan syarat bahawa mereka adalah aqil, baligh, adil, mempunyai ingatan yang
baik dan tidak berprasangka. Sementara itu subseksyen 83(2) hingga (7) menyebut
bahawa orang yang tidak memenuhi syarat-syarat di atas yakni syarat- syarat
untuk memberikan syahadah adalah boleh memberikan keterangan sebagai saksi atas
dasar bayyinah dan bukan syahadah. Seksyen 84 Enakmen Keterangan Mahkamah
Syariah Melaka 2002 membenarkan keterangan saksi bisu atas dasar bayyinah
dengan syarat keterangan ini hendaklah diberikan dalam mahkamah terbuka.
Sementara seksyen 85 menghuraikan bahawa keterangan suami dan keterangan anak terhadap
(menentang) isteri dan ibubapanya (atau sebaliknya) adalah diterima sebagai
syahadah dan bayyinah mengikut mana yang sesuai. Akan tetapi keterangan
pihak-pihak tersebut untuk faedah pihak yang satu lagi adalah diterima sebagai
bayyinah sahaja. Ini adalah kerana suami isteri , anak dan ibubapa adalah
dianggap mempunyai hubungan baik dan ada tohmahan jika keterangan diberikan
untuk faedah dan kebaikan pihak yang satu lagi, maka dengan sebab itu ia tidak
memenuhi kehendak dan syarat syahadah.
Menurut Mazhab Syafi‘i
– Syarat Kelayakan Saksi
Secara
umumnya, syarat-syarat saksi menurut Imam al-Nawawi ialah beragama Islam,
merdeka, mukallaf, adil menjaga maruah dan tidak ada tohmahan. Syarat beragama
Islam, dewasa dan berakal dikatakan sebagai telah diterima secara Ijma‘ oleh
ulama.
Menurut Undang-undang –
Bilangan Saksi
Bilangan
saksi diperuntukkan dalam seksyen 86 dan 88 Enakmen Keterangan Mahkamah Syariah
Melaka 2002 yang boleh dirumuskan seperti berikut, Keterangan oleh tiga orang
saksi lelaki diperlukan untuk membuktikan dakwaan seseorang yang dikenali
sebagai kaya bahawa dia telah menjadi papa.Keterangan oleh seorang saksi lelaki
yang adil mencukupidalam hal melihat anak bulan. Keterangan seorang lelaki
adalah mencukupi dalam kes-kes seorang guru yang melibatkan murid sekolah,
keterangan pakar dalam menilai barang rosak, keterangan mengenai penerimaan dan
penolakan saksi, pemberitahuan mengenai pemecatan wakil serta keterangan
tentang kecacatan dalam mana-mana barang jualan. Keterangan seorang perempuan
adalah mencukupi untuk buktikan fakta yang biasanya dilihat oleh atau dalam
pengetahuan seorang perempuan. Dalam kes mal, jika plaintif hanya berjaya
kemukakan seorang saksi, maka keterangan saksi itu hanya boleh diterima jika
disertakan dengan sumpah plaintif berkenaan. Selain daripada bilangan saksi di
atas, keterangan hendaklah diberikan oleh dua orang saksi lelaki atau oleh
seorang lelaki dan dua orang saksi perempuan.
Menurut
Mazhab Syafi‘i – Bilangan Saksi
Bilangan saksi menurut mazhab Syafi‘i
adalah seperti berikut, seorang saksi lelaki yang melihat anak bulan boleh
diterima dalam mensabitkan masuk bulan Ramadhan menurut pendapat yang azhar.
Tetapi Al-Imam al-Syafi‘imensyaratkan kesaksian dua orang saksi.Empat orang
lelaki disyaratkan dalam kes zina-sepakat dalam mazhab.Dalam hal-hal lain dua
orang saksi lelaki atau seorang lelaki bersama dua orang wanita adalah
diterima. Bagi kes-kes yang biasanya dilihat oleh wanita, al-Nawawi
mensyaratkan dua lelaki atau empat wanita. Imam alSyafi‘i menerima kesaksian
wanita dalam hal-hal yang berkaitan aurat wanita atau yang biasanya hanya
dilihat oleh wanita dengan syarat ia hendaklah disaksikan oleh empat orang
wanita berdasarkan metode qiyas kepada arahan Allah bahawa seorang lelaki
bersamaan dengan dua wanita. Menurut al-Syafi‘i lagi, dalam isu-isu lain wanita
tidak boleh menjadi saksi tanpa bersama-sama mereka saksi lelaki.Kes-kes yang
boleh menerima saksi seorang lelaki dan dua wanita boleh diganti dengan seorang
saksi lelaki bersama sumpah.
Keterangan Dengar cakap (Kesaksian atas kesaksian
orang lain)
Menurut Undang-undang
keterangan lisan yang diberikan oleh
saksi mestilah secara langsung. Peruntukan berkaitan keterangan langsung
disebut dalam seksyen 47(1) Enakmen Keterangan Mahkamah Syariah Melaka 2002.
Keterangan langsung bermaksud jika fakta itu boleh dilihat maka keterangan
saksi mengatakan bahawa ia telah melihat fakta itu. Demikian juga bagi fakta
yang boleh didengar atau ditanggapi dengan lain-lain pancaindera, maka
keterangan perlulah diberikan oleh orang yang mendengar atau orang yang
menanggapi fakta itu.Namun begitu terdapat kekecualian terhadap prinsip ini
seperti yang dinyatakan antara lain dalam seksyen 20 dan peruntukan itu adalah
sama dengan seksyen 32 Akta Keterangan1950 kecuali tambahan-tambahan yang
dimasukkan bagi memenuhi keperluan Hukum Syarak berkaitan kesaksian.
Menurut Mazhab Syafi‘i
Kesaksian dengar cakap atau al-syahadah
‘ala al-syahadah secara umumnya diterima dalam kes-kes kehartaan dan dalam
kes-kes jenayah tertentu menurut Mazhab Syafi‘i.48 Kesaksian atas kesaksian
bermakna saksi yang hadir ke mahkamah bukan saksi yang mendapat maklumat itu
secara langsung tetapi diperolehi melalui saksi asal yang sebenarnya
menyaksikan apa yang berlaku. Pada prinsipnya kesaksian jenis ini tidak diterima
kerana tidak wujud keterangan langsung.kesaksian ini boleh berlaku dalam
keadaan-keadaan berikut, saksi asal berkata kepada saksi ganti " aku telah
menyaksi kes tertentu maka jadilah kamu saksi bagi pihakku". Saksi ganti
mendengar kesaksian ini diberikan saksi asal dalam mahkamah. Saksi ganti
mendengar kesaksian saksi asal yang lengkap dan jelas dengan syarat diberi izin
oleh saksi asal. Manakala syarat-syarat penerimaan kesaksian jenis ini
ialah,Seorang saksi asal perlu digantikan oleh dua orang saksi lelaki. Oleh itu
jika saksi asalnya dua orang lelaki, maka saksi gantinya adalah empat orang
lelaki. Al-Imam al-Syafi‘i walaupun mengharuskan al-syahadah ‘ala al-syahadah,
tetap menolak kesaksian ganti daripada kalangan wanita meskipun terdapat saksi wanita
di kalangan saksi asal. Saksi asal tidak berkeupayaan memberikan kesaksian di
majlis penghakiman dengan sebab sakit, mati, menjadi buta atau berada pada
jarak yang jauh. Nama saksi asal mesti dijelaskan dalam memberi keterangan[1].
[1] Ruzman Md. Noor (2008), Kesaksian Dalam Konteks Undang-Undang
Keterangan Mahkamah Syariah Di Malaysia*: Analisis Dari Perspektif Mazhab
Syafi’i . Jurnal Fiqh, h 1-26.
Aku hanyalah insan biasa, mengharap teguran dari sahabat dan mendamba redha Allah. ~qirmumtaz~
Tiada ulasan:
Catat Ulasan
Dapat sesuatu dari entry di atas? komen le cikit ;)